انگلیسی
معماری خراسان کهن یا فضاهای شهری باستانی یک الگوی ایده ال برای طراحی شهرهای مدرن و آموزش معماران ایرانی است.
پاژ نیوز | باتوجه‌به افزایش جمعیت، شهرها گسترش یافته و توسعه شهرها به‌صورت پیوسته یا در قالب شهرهای جدید شکل گرفت. طراحی در توسعه‌های جدید شهری اعم از بخش‌های قدیمی، توسعه‌های پیوسته شهری یا شهرهای جدید باید باتوجه‌به اصول شکل‌گیری شهرهای تاریخی، ویژگی‌های فضاهای شهر ایرانی و همچنین فهم درست تجربیات گذشته و اندیشه‌های جهانی براساس زمینه خود شهرها صورت گیرد تا بتواند به‌هویت مناسب خود دست یابد؛ اما با گذشت زمان و به دنبال انقطاع تاریخ و بریدن از آنچه میراث گذشت همحسوب می‌شد، شکل‌گیری شهرهای امروزه و طراحی شهری در توسعه‌های جدید شهرها از نظریه‌ها و دیدگاه‌های نوین شهرسازی برگرفته شد.
این امر منجر به طراحی و الگوبرداری‌های نا‌هماهنگ با متن موجود شهرها و تقلیدهایی شکلی نامناسب با زمینه شهری شد. نهایت آنچه حاصل می‌شد فضاها و ساختارهای بی‌توجه‌به موقعیت بومی محدوده بود. لذا بررسی و شناسایی شهرهای کهن و تاریخی و تحلیل زبان طراحی آنها که ریشه در تاریخ و فرهنگ و آثار برجسته معماری و شهرسازی دارد،امری مهم است. لازم است این اصول در مناطق مختلف ایران باتوجه‌به هویت منحصربه‌فرد هر محدوده به‌صورت مجزا تحلیل و شناسایی شوند.
به‌عنوان مثال سرزمین خراسان در طول تاریخ رویدادهای مختلفی را به‌خود دیده و از دوران ساسانیان شامل نواحی شرقی ایران بوده است. تاریخ خراسان دوره‌های متعددی از اعتلای فرهنگی و نمود شهرسازی و معماری داشته و در آن شهرهای مهمی شکل گرفته است. شهرهایی با آموزه‌های بسیاری در طراحی شهری آنها که از گذشته به ارث رسیده‌اند. هدف اصلی مقاله حاضر تحلیل و بررسی برخی از مهم‌ترین فضاهای شهری کهن خراسان و استخراج اصول طراحی می‌باشد.
شهر کهن و سنتی در ایران شهری بود که براساس باورها، اعتقادات مذهبی و تا حد بسیاری نیازهای انسان‌ها شکل گرفته بود. شهرداری هسته مرکزی تعریف شده بود که سلسله مراتبی د رتمامی جنیه‌های عملکردی، کالبدی و اجتماعی آن وجود داشت. تقسیمات شهری باید آنچنان می‌بود که دیدار دوستان و آشنایان به‌راحتی میسر باشد. گذرها یا صلی و مرکز محله، قلمرو ساکنین محله و مرکز شهر و میادین بزرگ و عمده فضاهای شهری، قلمرو تمامی اهالی شهر به‌شمار می‌رفت.
خیابان و میدان به‌عنوان اصلی‌ترین فضاهای شهری مورد توجه اکثر نظریه‌پردازان قرار گرفته است. در مرکز شهرهای کهن خراسان نکته حائز اهمیت شکل‌گیری فضاهای شهری در مجاورت عناصر شاخص تاریخی، مذهبی، آموزشی و فرهنگی است. از جمله؛ فضاهای شکل گرفته در بازار شهر، جلوخان کاروانسرا، صحن مساجد می‌باشد.
گونه‌بندی فضای شهری در سه شهر تاریخی خراسان را نشان می‌دهد. بسیاری از این فضاهای شهرهای بیان کننده گنجینه‌های از اصول و قواعد طراحی شهری می‌باشند. لذا می‌توان از این اصول برای طراحی فضاهای شهری معاصر و با توجه به نیازهای امروزی بهره جست.
اما بایستی به این نکته توجه نمود که وجود اصول طراحی مناسب در معماری خراسان کهن و بررسی و معرفی آنها به این معنا نیست که طراحی و احداث فضاهای شهری برای شهرهای امروز کاملاً مطابق با الگوهای سنتی باشد. فضاهای شهری در گذشته مطابق با معیارهای ارزشی و نیازهای آن زمان شکل گرفته‌اند و فضاهای شهری امروز باید با‌توجه‌یه یه شرایط و مقتضیات امروزه، طراحی و ساخته شوند و اصول مستخرج در فضاهای کهن منبع الهامی برای طراحی فضاهای شهری جدید با هویت می‌باشد.
