انگلیسی
استراتژی‌های پژوهشی، روشهای متفاوتی برای پاسخگویی به پرسشهای پژوهش فراهم می‌کنند ولی نتایج روش‌هایی همچون مدل سازی عامل حکایت دیگری است.
پاژ نیوز | در علوم اجتماعی چهار استراتژی پژوهشی اصلی وجود دارد که یکی از آنها استراتژی پس کاوی است. در استراتژی پس کاوی، مدلها نقش حیاتی ایفا می‌کنند. از مدلها، برای توصیف‌های انتزاعی از توالی‌های منظم یا وقایع تحت مطالعه استفاده میشود و سپس برای برساختن تصاویری از مکانیسمها. فرآیند برساختن مدلی از ساختار یا مکانیسم ممکن، میتواند بسیار دشوار و مستلزم دانش گسترده و بهره‌گیری از تخیل و خلاقیت باشد. فرآیند اثبات وجود یک مکانیسم یا ساختار از جهت دیگری نیز دشوار است، زیرا مستلزم هوشمندی و مهارت است. پیوند میان یک مدل فرضیهای و فرآیند اثبات وجود آن، بیشتر به استدلال بر مبنای شواهد مربوط است تا پرداختن به آزمون آماری فرضیه‌ها.
مدل سازی عامل محور گامی ورای محدویت‌های ریاضی
عموما پدیدههای طبیعی و اجتماعی که با آنها سروکار داریم چندان ساده نیستند. بسیاری از سیستم‌ها از عناصری تشکیل شده‌اند که بسیار ناهمگون هستند و خودمختاری دارند.
تعداد این عناصر و گوناگونی ویژگی ها و رفتارهای آنها آن قدرمتنوع است که نمی‌توان فرآیندها را با استفاده از معادلات شبیهسازی نمود. اگر هم چنین کاری امکان‌پذیر باشد بسیار دشوار خواهد بود.
ساده تر آن است که معادلات و فرآیندها را کنار بگذاریم و به جای آنها عناصر را یک به یک یا گروهی تعریف کنیم. سپس روشن کنیم که این‌ها چگونه با هم در تعامل هستند و چگونه در طول زمان تغییر می کند. با این تعریف هاسیستم را اجرا می کنیم تا ببینیم چه رخ خواهد داد.
مدلهای عامل محور این امکان را فراهم می کنند که بدون گیر افتادن در پیچیدگی‌های ریاضی، محققان ایده‌های خود را تبدیل به مدل کنند و آزمایش‌ها و تحلیل هایی بر روی عامل هایی که در محیط با هم می کنند انجام دهد.
جامعهشناسی محاسباتی به معنی استفاده از روشهای محاسباتی برای مدل کردن پدیدههای اجتماعی است. استفاده از شبیهسازی به‌مثابه روشی برای کندوکاو درباره پدیدههای اجتماعی در سال‌های اخیر و به‌واسطه پیشرفت رایانه‌های نیرومند کوچک و علوم رایانه و فنّاوری اطلاعات، رایج شده است. شبیهسازی رایانه‌ای فرآیندی است که طی آن بازنمود انتزاعی سادهشدهای از بخشی از جهان اجتماعی طراحی میشود تا به بیشترین حد ممکن با داده‌ها تطبیق کند.
مدل سازی عامل محور (Agent based model)، دسته‌ای از مدلهای محاسباتی است که برای شبیهسازی کنش‌ها و تعاملات عامل‌های مختار (شامل افراد و نهادهای جمعی همچون سازمانها یا گروه‌ها) و سنجش تأثیرات آنها بر سیستم به‌عنوان یک کل کاربرد دارد.
این روش، عناصری از نظریه بازی، سیستمهای پیچیده، پیدایش، جامعهشناسی محاسباتی، سیستمهای عامل چندگانه و برنامه‌نویسی تکاملی را با یکدیگر ترکیب می‌نماید. مروری بر ادبیات گذشته درباره مدلهای عامل محور و سیستمهای عامل پیچیده نشان می‌دهد که ABMها در حوزههای علمی غیر محاسباتی شامل زیستشناسی، بومشناسی و علوم اجتماعی نیز استفاده میشوند.
مدل سازی عامل محور نیز یک روش تحلیلی جدید در علوم اجتماعی محسوب میشود که از استراتژی پس کاوی استفاده می‌کند. مدلسازی عاملمحور روشی محاسباتی است که محقق را قادر میسازد تا با استفاده از مدلهای محتوی عامل‌های متعامل درون یک محیط، اقدام به خلق ، تحلیل و آزمایش کند
پیشرفت‌های بهدست آمده در زمینه‌ٔ رایانه، امکان انجام محاسبات پیچیده و بازتولید مجازی سیستمهای پیچیده را فراهم نموده است. این پیشرفتها می‌توانند خلائی را که جامعهشناسی همواره از آن ضربه خورده است تا حد زیادی جبران نماید. این خلأ ناشی از ناتوانی در تحلیل درونی سیستم ها است. جامعهشناسی همواره یا در مسیر توصیف‌های خرد جزئیات مربوط‌به تعداد اندکی آزمودنی بوده یا در سطح کلان به بررسی همبستگی‌ها میان متغیرها پرداخته است.
توصیف آماری، عموماً تنها در یک سطح حرکت می‌کنند و نمی‌توانند ناهمگونی‌ها و فرآیندها را و همچنین تغییر ماهیت در آزمودنی‌ها را در طول زمان و مکان در نظر گیرند.
از سوی دیگر، بررسی‌های کیفی گرچه همواره ایده‌های خوبی با خود دارند، اما قابل تعمیم نیستند و نمی‌توان به‌سادگی میان یافته‌های کمی خرد و جریان‌های کلان اجتماعی رابطه برقرار نمود.
جامعه شناسان همواره مورد اتهام بوده‌اند که نمی‌توانند آنچه ادعای آن را دارند، بررسی کنند. کلیت جامعه، یا خرده سیستمهای اجتماعی آن دور از دسترس جامعه شناسان قرارگرفته‌اند.
از سوی دیگر، پراکندگی و ضدیتی که در حوزههای مختلف فکری و روشی در جامعهشناسی باهم دارند مانع شده است تا انباشت، حداقل تا حدی شبیه آنچه در علوم طبیعی رخ داده است، در جامعهشناسی به دست آید. جامعه‌شناسان باید سعی کنند تا جایی که می‌توانند خود را با پیشرفت‌های صورت گرفته در دیگر علوم همراه کنند و حتی‌المقدور از آن پیشرفتها استفاده کنند. شبیهسازی اجتماعی میتواند در این مسیر، ابزار کمکی بسیار مفیدی باشد.
شبیهسازی اجتماعی زمینه مناسبی برای وارد شدن جامعه شناسان در فعالیت‌های بین‌رشته‌ای است. شبیهسازی عامل محور میتواند برخی از مهم‌ترین چالشهای پیش روی محقق جامعه‌شناس را حداقل تا حدی آسان نماید.
به عنوان مثال، در یک سیستم اجتماعی تمایل داریم، تا جایی که می‌توانیم ناهمگونی‌های میان عناصر سیستم را در نظر آوریم. این امر در این روش به‌آسانی انجام میشود. علاوه بر این می‌توان نقش تعامل اجتماعی میان عامل‌ها را به‌طور واقعی وارد مدل کنیم و برون داد کلان انواع خاصی از تعامل‌های اجتماعی میان عامل‌ها را بررسی نماییم.
یکی از اهداف اصلی جامعهشناسی عاملمحور محاسباتی تغییر تمرکز جامعهشناسی از نظریههای کلانِ پدیدههای اجتماعی و داده‌های توصیفی به مدلهای صوری خاص است.
در تحلیل پدیدههای اجتماعی پیچیده، داشتن دقت، وضوح و قدرت تمیز صحیح الزامی است. بدون شک در مباحثی که به صورت روایتی بیان میشوند و صوری نشدهاند بهدست آوردن این ویژگیها دشوار است. جامعهشناسی عاملمحور از مرزهای محدود جامعهشناسی ریاضیاتی فراتر میرود. جامعهشناسی ریاضیاتی به‌ناچار ساده‌سازی‌های زیادی انجام دهد تا بررسی‌های ریاضی امکان‌پذیر شوند. بههمین خاطر است که جامعهشناسی عامل محور میتواند مجدداً اعتماد جامعه‌شناسان را، که از محدودیت‌ها و افراط‌های جامعهشناسی ریاضیاتی خسته شده‌اند، احیا کند.
احمدرضا اصغرپور ماسوله، سیده سمانه امیری
