انگلیسی
افزایش مالیات سیگار با وجود انبوه سیگار غیر مجاز در بازار و تبلیغات محیطی خلاف قانون آخرین میخ بر صنعت دخانیات ملی است.
پاژ نیوز | تجارت دخانیات از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است چرا که در ازای لحظه‌ای آرامش کاذب فردی به‌نحو عمیقی سلامت فرد و جامعه، اقتصاد، فرهنگ و امنیت جامعه را به چالش کشیده می‌شود.
در واقع دنیای دخانیات همچون گردابی محسور کننده است که شاید هر بیینده‌ای را به‌واسطه شکل‌گیری قوس‌های زیبای آب گرداب که فرو می‌رود، مجذوب خود کند؛ ولی پایانی جز مرگ و نیستی آنهم در زمان کوتاه رقم نمی‌زند.
بازار دخانیات ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ولی یک بام دو هوایی در این میان وجود دارد که مشکلات را دوچندان کرده است. مضرات سیگار چنان فراوان و مدغن است که عده‌ای به‌هیچ وجه حاضر به دیدن آن در سطح جامعه نیستند، البته حق نیز دارند.
سیگار عارضه‌ای اجتماعی و طوفانی از مشکلات متنوع را ایجاد می‌کند که ریشه بسیاری از بحران‌های جامعه است؛ لیکن همین نگاه یا بهتر بگوییم نادیده انگاشتن تقاضای بازار باعث می‌شود که دخانیات به‌خصوص سیگار در یک هاله وهم‌انگیز از خرافات و باورهای غلط قرار گیرد و زیست در سایه خود را با شدت و حدت بیشتری ادامه دهد.
امروز نسل جوان در معرض باورهایی از آموزه‌های هدف‌دار هستند که به‌واسطه عدم اطلاع‌رسانی درباره سیگار باعث شده که میز کنترل و مصرف سیگار به خارج از کشور انتقال پیدا کند. این گزارش نیم‌نگاهی به‌زلزله قریب الوقوعی است که می‌تواند دخانیات را در ایران نابود کند و با ایجاد وابستگی دخانی کشور ابرچالش‌های جدید خلق کند.
قوانین فراموش شده مبارزه با دخانیات
یک کارشناس دخانیات که نخواست نامش فاش شود اظهار کرد: ما در ایران بعد از اینکه عضو کنوانسیون بهداشت جهانی شدیم یک سری الزامات را باید رعایت می‌کردبم. ابتدا درج هشدار مصرف سیگار روی بسته‌ها به‌صورت متنی بود و در ادامه هشدار نوشتاری به‌صورت درج هشدار مصور بهبود پیدا کرد. بنابراین این رویکرد نه‌تنها قانونی ملی؛ بلکه رویکردی جهانی است و حتی سیگارهایی که به‌صورت قاچاق وارد می‌شوند باید تصاویری هشدار دهنده داشته باشند.
البته در ماده ۵ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات عنوان شده که پیام‌های سلامتی و زیان‌های دخانیات باید مصور و حداقل پنجاه درصد سطح هر طرف پاکت سیگار (تولیدی – وارداتی) را پوشش دهد.
در ادامه، تبصره این ماده نیز تاکید می‌کند، استفاده از تعابیر گمراه‌کننده مانند ملایم، لایت، سبک و مانند آن ممنوع گردد.
اگرچه این قانون راهی شفاف و ساده برای یادآوری خطرات کتمان‌ناپذیر سیگار و شاخص کلیدی تشخیص سیگار قاچاق یا سیگار غیر مجاز است؛ ولی حتی نگاهی گذرا به محتوای استندهای سیگار در انواع مغازه‌ها و حتی دکه‌های مطبوعات به‌وضوح نشان می‌دهد بازار سیگار در تسخیر سیگارهای قاچاق و غیرمجاز است. البته این نگاه گذرا خبرهای شوم‌تری را نیز برای ما به ارمغان می‌آورد.
نخستین نکته، وجود انواع استندهای و تبلیغات محیطی در انواع فروشگاه حتی فروشگاهی خواروبارفروشی با فروشگاه معتبر است که محل خرید نسل جوان هستند؛ چرا که طبق ماده ۳ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات اکیداً ممنوع است.
در واقع وجود استندهای تبلیغاتی حتی با قفسه خالی نیز خود جرمی مبرهن است که در این قانون با سابقه ۱۶ ساله مصوب شده است.
کارشناس دخانیات خاطر نشان کرد: استفاده از تصاویر هشدار با هدف بازدارندگی بیشتر و کنترل مصرف سیگار بود و در این مسیر تاثیر خوبی دارد. از این رو طرح‌ها در ایران به‌صورت یک‌پارچه و هماهنگ تنظیم شد. این طرح‌ها یا به‌صورت تصویر ریه آسیب‌دیده از مصرف دخانیات یا انسانی که با زنجیری به پاکت سیگار متصل شده یا طرح معروف پوتین است که در واقع چکمه‌‌ای را در حال له کردن چند سیگار نشان می‌دهد.
این کارشناس امور دخانیات افزود: هر نوع محصول سیگار در ایران چه تولید داخل و چه تولید مشترک، همگی باید از این سه طرح روی پاکت خود استفاده کنند. هر نوع بسته سیگاری بدون این علایم بلاشک سیگار قاچاق و غیرمجاز است.
چرا سیگارهای بدون تصویر هشدار متقاضی دارند؟
کارشناس دخانیات گفت: در حقیقت فروشندگان از ترفندی ذهنی استفاده می‌کنند تا به مشتری بقبولانند سیگاری که این برچسب را ندارد، سیگار اورجینال است و مشتری با این زمینه ذهنی و البته به‌دلیل تفاوت قیمت نسبت به سیگار مجاز خریدار این پاکت‌های مرگبار می‌شود.
این ترفند ذهنی فروش در برخی کالاهای دیگر من‌جمله لوازم خانگی نیز مشهود است. مثلا برخی محصولات یک شرکت کره‌ای در ایران ساخته می‌شود؛ ولی برخی فروشندگان اظهار می‌کنند کالای آنها در کشور کره تولید شده و از این جهت اورجینال و با کیفیت بهتری است. از قضا در مورد سیگار این ادعا با نبود تصویر هشدار موکد هم می‌شود و مشتری تصور می‌کند که واقعا در حال خرید یک محصول خارجی واقعی است، درحالی‌که تنها به تشکیلات ماشین کشتار ایرانی کمک می‌کند.
تشکیلات ماشین کشتار ایرانیان چگونه کار می‌کند
«مک کین» کاندیدای جمهوریخواه ریاست‌جمهوری آمریکا و سناتور ایالت «آریزونا» در مجلس سنای آمریکا حدود ۱۳ سال پیش درباره افزایش صادرات سیگارهای آمریکا به ایران گفته بود که سیگار راهی برای کشتن ایرانی‌ها است.
با گذشت بیش از یک دهه از این اظهار علنی بی‌شرمانه هنوز هم شاهد هیچ اقدام جدی در زمینهٰ نظارت بر مصرف دخانیات کشور نیستیم؛ به‌طوری‌که طبق آخرین دوره مطالعات در زمستان ۱۳۹۵ مصرف سیگار نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال شاهد رشد ۲ برابری مصرف دخانیات بودیم.
از سویی نتایج طرح پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در ایران (استپس) در سال ۱۴۰۰ نیز بیانگر نرخ ۱۸ درصدی مردان و ۰٫۸ درصدی زنان در مصرف سیگار روزانه است.
از عوامل مهم این رشد هشدار دهنده می‌توان به دو شاخص اصلی در دسترس بودن و ارزان بودن سیگارها به‌خصصوص برای نسل جوان اشاره کرد.
کارشناس دخانیات درباره تکنیک‌های ارزان فروشی دخانیات و جذب جوانان گفت: نخ‌فروشی سیگار عملا راهی است برای جلب افراد جوانی که قدرت خرید پاکت سیگار ندارند. این مصرف کنندگان ناآگاه عملا با مصرف نیکوتین سیگار وابستگی برای خرید دائمی در خود ایجاد می‌کنند که به زودی باعث می‌شود آنها نیز از دیگر هزینه‌های واجب خود کاسته و به خرید بسته‌های سیگار روی بیاورند.
رویکرد اخیر مجلس برای موافقت با پیشنهاد دولت در بودجه برای مالیات سیگار در سال ۱۴۰۲ نیز برای کنترل همین وضعیت و رفع این‌گونه آسیب‌ها بود، لیکن با شرایط کنونی نه‌تنها این رویکرد آب در هاون کوبیدن است؛ بلکه دولت نیز خود در تشدید این امر مقصر است.
طبق این قانون از این پس از هر نخ سیگار تولید داخل با نشان ایرانی مبلغ ۵۰ تومان و از هر سیگار با برند بین‌الملل تولید داخل ۱۰۰ تومان دریافت خواهد شد.
سیگارهای غیرمجاز خارج از این شبکه شناسایی دریافت این مالیات هستند و به راحتی در استندهای تبلیغاتی جذاب در اختیار اقشار مختلف هستند. این تنها صنعت دخانیات است که باید با پرداخت مالیات بیشتر عرصه رقابت قیمتی با سیگارهای غیرمجاز را با سرعت بیشتری ترک کند.
در حقیقت این قانون بیشتر به نفع شبکه تولید دخانیات غیرمجاز است که بسیار هدفمند و موفق در بازار عمل می‌کنند. افزایش مالیات سیگار تنها زمانی نتیجه می‌دهد که بازار سیگارهای غیرمجاز خالی شده باشد و حتی سمن‌های مبارزه با دخانیات بتوانند گزینه‌ای مناسبی برای جایگزینی سیگار و حفظ سلامت جامعه ارائه دهند.
شبکه فروش سیگار غیرمجاز در کشور همچون ماشین کشتار نامریی و هدفمند است که تحت فرمان یک جریان گسترده و کاملاً حرفه‌ای عمل می‌کند. کارشناس دخانیات تصریح کرد: در ذیل این شبکه فروش قراردادهایی با آفرهای خاص با فروشندگان به‌ویژه افرادی که فروشگاه یا مغازه‌های آنها در معرض رفت‌وآمد بسیار است، بسته می‌شود.
وی ادامه کرد: از نخستین مزایای این قراردادها پرداخت سهم فروش سیگار در زمانی است که سیگار فروش رفته باشد. البته حاشیه سود بالای این سیگارها عامل کلیدی است. عموماً پاکت‌های سیگار بدون علائم هشدار از ۵ تا ۱۰ هزار تومان عرضه می‌شوند و فروشنده می‌تواند آنها را تا ۲۵ هزار تومان به فروش برساند.
این کارشناس توضیح داد: تصور کنید یک باکس سیگار در کشور ۵۰ هزار تومان یا پاکتی ۵ هزار تومان فروخته شود. به‌طور معقول این محصول باید حداقل ۴۰ هزار تومان یا به‌ازای هر پاکت ۴ هزار تومان خریداری شود تا برای فروشنده سود داشته باشد. از آنجا که تولیدکنندگان اصلی سیگار غیرمجاز از روش توزیع مستقیم پرهیز کرده تا کمتر در معرض عوارض قانونی قرار گیرند این محصولات معمولاً چند دست بین دلالان جابه‌جا می‌شود. بنابراین تصور اینکه سیگار تولید شده اولیه با قیمت پاکتی ۳ هزار تومان فروخته شده چیزی عجیبی نیست؛ ولی آیا با این قیمت می‌توان یک پاکت سیگار حتی با استفاده از یارانه‌های پنهان تولید و رعایت قواعد استاندارد و نظارت تولید کرد؟ پاسخ مطلقاً خیر است.
در واقع عمده پرداختی مشتریان این نوع سیگارها صرف بسته‌بندی جذاب و شکیل آنها می‌شود و آنچه که در آنها به‌عنوان سیگار عرضه می‌شود کم‌ترین شباهتی به مواد اولیه سیگار دارد. این مواد از تفاله‌های گیاهی نامشخص گرفته تا پس‌ماندهای بیمارستا‌ن‌ها و زباله‌ها و… هستند که به‌واسطه استفاده غیراستاندارد مواد افزودنی عیوب ظاهری خود را پنهان کرده و عوارض مهلک آنها بر جان و روان مصرف کنندگان و دیگر شهروندان ته‌نشنین می‌شوند.
از حمایت‌های دیگر این شبکه‌های فروش از فروشندگان ارائه استندهای فروش سیگار جذاب و انجام تبلیغات محیطی است.
کارشناس دخانیات اظهار کرد: حتی شرکت‌های تبلیغاتی تنقلاتی همچون چیس نیز توان ارائه استندهای در این سطح را به فروشندگان ندارند. به‌عبارتی استندهای سیگار در بازار از گران‌ترین استندها به‌شمار می‌روند و برآورد هزینه آنها معادل ۲۵ میلیون تومان است. استندهایی مملو از بسته‌های جذاب و گیرا که با قفسه‌‌های ریلی و خشاب‌های خودکار پرکردن اتوماتیک پاکت سیگار طراحی شده و در مدل‌های جدیدتر آن نمایشگرهای ال سی‌دی به‌طور مستمر دموهای تبلیغاتی را برای تشنه کردن ذهن مخاطب نوجوان پخش می‌کنند.
عمق اهمیت ماجرا زمانی هویدا می‌شود که بدانید این استندها به‌طور رایگان در اختیار فروشندگان قرار می‌گیرند، به‌ویژه فروشندگانی که در موقعیت‌های مکانی خاص و بهتری در شهر هستند.
تبعات جبران ناپذیر سیگار غیر مجاز
سیگار غیرمجاز مانند هر محصول قاچاق دیگری تبعات سختی بر اقتصاد کشور وارد می‌کند. البته گستره تبعات سیگار غیرمجاز و تاثیر سریع آن در سلامت افراد باعث می‌شود لطمات سنگینی در بهداشت، فرهنگ، صنعت و امنیت جامعه وارد شود.
در حقیقت ایران پتانسیل بالایی برای ارزآوری از صنعت دخانیات در بازار جهانی دارد که با حمایت علمی و کارشناسی علاوه‌بر آنکه می‌تواند مبدل به یک برند جهانی موثر در تحولات دخانیات جهان باشد؛ بلکه می‌تواند به‌طور معقولی حمایت مناسبی از ۵ هزار کارگر جامعه دخانیات و ۲۰ هزار کشاورز توتون‌کار خود داشته باشد.
کارشناس دخانیات عنوان کرد: در حوزه اقتصاد، سیگار غیرمجاز باعث ارزبری و عدم شفافیت در پرداخت مالیات می‌شود. تجار سیگاری که در کشورهای همسایه از دبی گرفته تا سلیمانیه یا حتی آن‌دسوی مرز دوغارون فعال هستند معاملات خود را با دلار یا یورو انجام می‌دهند. وقتی خط کالای غیرمجاز و قاچاق با تبادل دلار و یورو داغ و بازار گرم می‌شود، شاهد رشد تبادل ارزی در استان‌های مرزی خواهیم شد. این ارزبری مستور از کشور لطمه بزرگی به جیب اقتصادی کشور است.
البته سیگار چرخ صنعتی را نیز بی‌نصیب نمی‌گذارد. کارشناس دخانیات در‌این‌باره بیان کرد: وقتی سیگار غیرمجاز وارد بازار داخلی شود، به‌واسطه نداشتن نظارت بر تولید و عدم پرداخت مالیات، عدم پرداخت حقوق گمرکی و دیگر هزینه‌های پرداختی به دولت، قیمت رقابتی در بازار می‌شکند و قانون دمپینگ (بازارشکنی) اثرات خود را نشان می‌دهد.
این کارشناس ادامه داد: در بازار ناگهان محصولی پیدا می‌شود که قیمت فروش آن از هزینه تمام شده محصول استاندارد کمتر است و در‌نتیجه متقاضیان به سمت آن هجوم می‌آورند. در نتیجه محصولات داخلی که طبق قواعد سخت‌گیرانه و بین‌المللی بهداشت، سلامت و استاندارد تولید می‌شود و طبیعتاً قیمت بیشتری به واسطه پرداخت مالیات و عوارض دارند گوی رقابت را باخته و سیگار غیرمجاز یکه تازه میدان می‌شود. این اتفاق تبعات گسترده‌ای دارد که از کم‌ترین آنها بیکاری و تعطیلی کارخانجات صنعت داخلی است و صد البته در دراز مدت منجربه به از هم پاشیدگی زنجیره تولید و نابودی صنعت دخانیات ملی خواهد شد.
سیگار غیرمجاز انتخاب بین بد و بدتر
تاثیر سیگار بر کاهش سلامت و شادابی غیرقابل کتمان است. دکتر یونس پناهی معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به رویکرد وزارت بهداشت درباره کنترل جدی مصرف هرگونه سیگار به‌واسطه خطراتی بهداشتی آن گفت: رویکرد کلان برنامه‌های وزارت بهداشت مدیریت جدی مصرف سیگار است. سیگار حاوی حدود ۷ هزار ماده است که مشخصا ۶۹ ماده از این مواد سرطان‌زا است. درعین‌حال سیگار عوارض گسترده روانی، جسمی و اجتماعی دارد.
لیکن مشکل بزرگ سیگار غیرمجاز عدم نظارت بر روند تولید است که باعث می‌شود هیچ شناختی بر مواد تشکیل دهنده آن وجود نداشته باشد. در روند تولید سیگار تحت نظارت خرمن به خرمن توتون باید مشخص باشد و موارد مهمی همچون وجود انواع آفات و سلامت توتون، وجود حشرات در توتون از بدیهی‌ترین معیارهای مورد بررسی است. صد البته که انواع مواد افزودنی نیز تنها طبق استاندارد و مقدار مجاز می‌تواند به سیگار اضافه شوند.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تصریح کرد: درباره سیگار قاچاق و غیرمجاز مشکل اصلی این است که از مشخصات ترکیبات معطر یا افزوده آن اطلاعی در دست نیست و اثرات و عوارض احتمالی آن کاملا نامشخص هستند. ترکیباتی که امروزه در دنیا به‌عنوان معطر کننده استفاده می‌شود به دو دسته بزرگ مجاز و غیرمجاز طبقه‌بندی می‌شوند. مصرف کننده دخانیات باید بداند برخی از این اسانس‌ها و رنگ‌ها و افزودنی‌های غیرمجاز سرطان‌زا هستند. از این نظر عوارض سیگار غیرمجاز حتماً از انواع سیگار مجاز چند برابر بیشتر و شدیدتر خواهد بود.
بخش بسیار مغفول و کمتر مورد توجه قرار گرفته آسیب‌های سیگار غیرمجاز در دگرگونی نرم فرهنگی است که به‌جرأت می‌توان گفت به‌اندازه تاثیر شبکه‌های اجتماعی است و رفع ناهنجاری‌های ایجاد شده از آن در جامعه به مراتب سخت‌تر و پرهزینه‌تر است.
حمله گازانبری به فرهنگ ایرانی اسلامی
دو هدف کلیدی در فروش سیگار غیرمجاز پیگیری می‌شود که تبعات آن هر جامعه سعادت‌مندی را به بحران‌های کوبنده دچار می‌کند. این دو هدف عبارتند از کاهش سن مصرف دخانیات و افزایش بزه‌کاری.
به جرات می‌توان گفت هر خلافی با سیگار کشیدن شروع می‌شود. شاهد این مدعا استفاده از تصاویر تحریک کننده و جنسی تا افزودن انواع مواد نئشه‌آور و مخدر است تا نه‌تنها به‌راحتی جوانان را جذب محصولات خود کنند؛ بلکه متقاضیانی پایدار برای تجارت مرگ خود فراهم کنند.
برای درک گوشه‌ای از تلاش گسترده، هدفمند و علمی مافیای سیگار غیرمجاز کافی است نگاهی به انواع سایت‌های داشته باشید که محصولات متنوعی از این دست محصولات را بی‌محابا به افراد زیر ۱۸ سال ارائه می‌دهند. اما از همه اینها مهم‌تر طرح و برنامه حرفه‌ای و علمی این دشمنان سلامت و شادابی جامعه در طراحی و تولید محصول است.
کارشناس دخانیات با اشاره به تنوع محصول سیگارهای غیرمجاز و برنامه‌ریزی برای هر قشر از جامعه ایرانی خاطرنشان کرد: یک نمونه برجسته این محصولات سیگار ماتیکی است. بدین وسیله حتی والدینی که دقتی در رفتار فرزندان خود دارند، به‌تصور اینکه این وسیله یک نوع لوازم آرایشی است از وارسی بیشتر آن صرف نظر کرده درحالی‌که هر بسته این محصول حاوی ۲۰ نخ سیگار است که در کیف همراه دلبندشان جا خوش کرده است.
اما پرسش کلیدی اینجاست این گروه‌های سازمان یافته چگونه حمایت می‌شوند، پاسخ این سؤال ما را به آسیب سیگار غیرمجاز به امنیت کشور سوق می‌دهد.
امنیت ملی از دیگر عواملی که تحت تاثیر سیگار غیرمجاز می‌شود. هر شبکه قاچاق نیاز به اسپانسر و حمایت کننده دارد تا فعالیت هماهنگ و مستمر شان ثمربخش باشد. هر چند شبکه‌های اسپانسری که به اصول تقاضاپروری نیز مسلط هستند؛ ولی توجه خاصی به جغرافیای عرضه و تقاضا دارند.
به‌عنوان مثال ممنوعیت یک محصول در یک کشور می‌تواند زمینه مناسبی برای کار در کشور مجاور باشد تا یک شبکه زیرزمینی و قاچاق بتواند به سود هنگفتی در زمان کوتاهی دست پیدا کند؛ چراکه جاذبه کاذبی در مصرف کالای ممنوعه وجود دارد که با کمی تلاش و استفاده از ترفندهای بازاریابی می‌توان فتیله اشتیاق تقاضا این محصولات را در بازار بالا کشید و شعله‌ور کرد.
در این میان شبکه امنیت کشور باید در چندین جبهه مبارزه کند که باتوجه‌به محدودیت منابع انسانی و طبیعی نتیجه‌ای حز فرسودگی مزمن و صرفه هزینه بیشتر نخواهد داشت.
یکی از راه‌های تحریک تقاضا استفاده از ظرفیت شبکه‌های ماهواره‌ای و ظرفیت شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص کانال‌های معاند است. اینجا است که دست‌های پلیدی برای هداف پلیدتر که جز به تاراج بردن آینده جوانان نمی‌اندیشند با هم عهد اخوت می‌بندند تا با همراهی یکدیگر به ثروت بیشتری دست پیدا کند. از همین رو است که تصاویر دختر سیگار به دست همزمان با شعارهای حمایت از آزادی و زنان رشد معناداری پیدا می‌کند.
از این جهت نخستین و سریع‌ترین رویکرد برای کنترل مصرف سیگار انجام وظیفه قانونی مواد ۳ و ۵ قانون مبارزه با دخانیات توسط دولت و نهادهای ذی‌ربط است و تنها در صورت موفقیت این امر می‌توان امید داشت برنامه‌هایی همچون افزایش مالیات به هدف نهایی خود دست پیدا کنند.
منتشر شده در روزنامه ثروت شماره ۱۵۵۴ تاریخ ۲۲-۰۱-۱۴۰۲- صفحه ۵
