صنعت پسته خراسان با ظرفیت ۹۰ هزار شغل و حداقل ۷۸ میلیون دلار ارزآوری از گمرکات استان برگ برنده باغداری شرق کشور در مقابل مشکلات کم‌آبی و تغییر اقلیم است.

پاژ نیوز | ارقام مختلف پسته خراسان رضوی در شکل ظاهری به دو گروه کشیده و گرد تقسیم می‌شود که از ارقام تجاری و مهم گروه کشیده می‌توان به ارقام اکبری، احمدآقایی، سفید بادامی و… از گروه گرد به ارقام فندقی، کله قوچی اشاره کرد.

پسته به‌واسطه ارزآوری و البته تغییر اقلیم دوباره به کانون توجه بازیگران اقتصاد کشاورزی استان بازگشته است، از همین جهت نگاهی به ظرفیت‌ها مغفول استان می‌تواند چشم‌انداز مناسبی برای اتخاذ رویکردهای کلان و تجمیع پتانسیل‌ها به مسئولان و کشاورزان ایجاد کند.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی  درباره نقش ارقام پسته در بازار اظهار می‌کند: خرید و فروش پسته بستگی به سلیقه و ذائقه مشتریان دارد که بعضی انواع کشیده و بعضی انواع گرد را می‌پسندند؛ اما در مجموع ارقام کشیده طرفداران بیشتری دارد و از طرفی قیمت پسته به کیفیت آن و بخصوص انس پسته (شاخص ریزی و درشتی پسته) درصد خندانی و غیره ارتباط دارد و نهایتا عامل اصلی در انتخاب انواع پسته توان مالی مصرف کننده است.

۲۰ درصد سطح زیر کشت پسته کشور در استان خراسان

احمد نادری در پاسخ به سطح زیر کشت و تناژ تولید پسته در خراسان و جایگاه پسته استان در کشور بیان می‌کند: براساس آخرین آمار منتشره سطح زیر کشت پسته در استان خراسان رضوی ۱۲۱ هزار هکتار است که حدود ۹۰ هزار هکتار آن بارور و ۳۱ هزار هکتار آن را غیربارور یا نهال تشکیل داده است. استان خراسان رضوی با ۲۰ درصد سطح زیر کشت پسته کشور، مقام دوم بعد از استان کرمان را به‌خود اختصاص داده است و آخرین تولید استان میزان ۷۱ هزار تن بوده است. در میزان تولید نیز بعد از استان کرمان با تولید ۹۳ هزار تن از سطح حدود ۲۶ هزار هکتار جایگاه دوم را به‌خود اختصاص داده‌ایم. همچنین میانگین تولید در واحد سطح استان تقریبا ۲ برابر استان کرمان است و شهرستان‌های مه‌ولات، خوشاب، بردسکن به‌ترتیب بیشترین سطح زیرکشت پسته خراسان رضوی را به خود اختصاص داده‌اند

توسعه ۷۵ هزار هکتار باغ پسته در طی ۲ دهه

نادری در پاسخ به تشریح اقدامات برای توسعه کشت بیان کرد: باتوجه‌به مزیت‌های نسبی محصولات باغی به‌خصوص پسته و زعفران از جمله نیاز آبی کم‌تر در مقایسه با سایر محصولات و تحمل محدودیت‌های آبی و خاکی و از طرفی صادراتی بودن محصولات مذکور باعث گردیده در طی ۲۰ سال گذشته از سطح زیر کشت محصولات زراعی استان حدود ۲۲ هزار هکتار کاهش یافته و حدود ۱۷۰ هزار هکتار به محصولات باغی اضافه شود که حدود ۵۷ هزار هکتار آن مربوط به توسعه کشت پسته بوده. باتوجه‌به شرایط فعلی به‌واسطه محدودیت‌های منابع آبی استان و از طرفی ضرورت تولید محصولات اساسی و راهبردی از جمله گندم، جو، علوفه و… توسعه کشت پسته در برنامه‌های سازمان و این مدیریت نیست و تمام فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی، عملیاتی و آموزش و تحقیق و ترویج بر روی افزایش راندمان تولید در واحد سطح به‌منظور افزایش بهره‌وری متمرکز شده است.

ظرفیت حدود ۹۰ هزار شغل در باغات پسته استان

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به پتانسیل اشتغال‌زایی این محصول در استان گفت: به‌ازای هر ۱٫۲ تا ۱٫۵ هکتار یک نفر روز اشتغال‌زایی دارد که با احتساب ۱۲۱ هزار هکتار سطح زیر کشت میزان اشتغال‌زایی این محصول در استان حدود ۹۰ هزار نفر برآورد می‌گردد.

نادری در پاسخ به ارزآوری این محصول برای استان بیان کرد: برابر آخرین آمار منتشر شده ارزش ناخالص محصولات باغی استان ۴۱ درصد محصولات زراعی است از این مقدار ۱۹ درصد، محصولات دامی ۳۹ درصد و شیلات حدود ۱ درصد است؛ در این بین محصول پسته حدود ۴۵ درصد ارزش ناخالص محصولات باغی استان را به‌خود اختصاص داده و براساس آمار صادرات استان در سال ۱۴۰۱ میزان ۱۳۰۵۷ تن پسته به ارزش حدود ۷۸ میلیون دلار از گمرکات استان صادر شده. به‌جرأت می‌توان گفت محصول پسته حدود ۱۳ درصد ارزش صادراتی محصولات بخش کشاورزی و ۵٫۴ درصد از کل ارزش صادرات استان را به خود اختصاص داده.

برندینگ پسته خراسان رضوی همیشه مغفول مانده و در نتیجه سود مستقیم از درآمد آن نصیب کشاورزان بومی نمی‌شود نادری نیز دراین‌باره می‌گوید: بخش قابل‌توجهی از محصول  استان از طریق سایر مبادی صادراتی در دیگر استان‌های کشور از جمله کرمان، تهران و سمنان انجام می‌شود.

پسته‌داران مایکوتوکسین‌ها را جدی بگیرند

اما مشکل بزرگ‌تر در صادرات پسته استان عدم‌ توجه‌به استانداردهای به‌روز کشورهای مقصد است. مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به راه‌حل این معضل می‌گوید: از مهم‌ترین مشکلات فعلی که آینده صادرات محصول پسته استان و حتی کشور را با مخاطره جدی مواجه می‌کند، موضوع وضع استانداردهای اجباری اکثر کشورها در خصوص میزان انواع مایکوتوکسین‌ها از جمله آفلاتوکسین در این محصول و همچنین میزان باقیمانده سموم می‌باشد؛ درصورتی‌که می‌خواهیم بازارهای صادراتی خود را حفظ کنیم می‌بایست تمامی پسته‌کاران استان در خصوص فرآیند برداشت و فرآوری محصول به‌منظور کاهش میزان آفلاتوکسین و در مرحله داشت با رعایت اصول سمپاشی و استفاده بهینه از سموم و توصیه به دستوالعمل‌های سازمان جهاد کشاورزی توجه جدی مبذول داشته باشند. در همین راستا دریافت شناسه ۱۱ و ۱۶ رقمی QR برای تولید‌کنندگانی که می‌خواهند محصول تولیدی خود را صادر کنند از موارد الزامی است.

پسته خراسان نیز مانند زعفران محصولی استراتژیک است

لیکن شرایط ارتقاء کیفیت پسته در استان تنها محدود به فعالیت‌های جهاد کشاورزی نمی‌شود. در حقیقت مسئولان محلی باید با شناخت ظرفیت‌های کلیدی باغداری و تغییر اقلیم نگاهی آینده‌نگرانه یه محصولاتی همچون پسته و زعفران داشته باشند. رویکرد و تلاش مسئولان محلی است که با مطالبه منطقه‌ای به‌ فعال‌سازی ظرفیت‌های نهادی‌های حمایتی همچون جهاد جهت داده و آن را به جریانی مستمر و اثربخش تبدیل می‌کند. هرچند شواهد نشان می‌دهد این انگیزه در برخی مدیران شهرستانی وجود دارد؛ ولی باید گفت توازن بخشی به آن نیز هنر مدیران کلان استان است.

به‌عنوان مثال شهرستان مه‌ولات نقش مهمی در تولید پسته خراسان دارد؛ اما نقش مطالبه‌گری مسئولان آن در حمایت از پسته‌کاران هوشمندانه و پررنگ دیده نمی‌شود. محمد ملازاده عضو شورای شهر فیض‌آباد در تصریح وضعیت پسته مه‌ولات اظهار می‌کند: اصل پسته خراسان از فیض‌آیاد مه‌ولات است. قدمت نخستین پسته‌کاری در این منطقه به بیش از ۶۰ سال قبل باز می‌گردد که البته به‌صورت حرفه‌ای نبوده و در حد تعداد ۲۰ تا ۳۰ درخت انجام شده است. اما امروز بیش از ۴۸۰ حلقه چاه موتور داریم که ۴۵۰ حلقه چاه در این حوزه پسته‌کاری فعالیت می‌کند.
پسته سفید بادامی مه‌ولات در کشور کم‌نظیر است
وی می‌افزاید:‌ پسته سفید بادامی در منطقه داریم که در نوع خود منحصربه‌فرد در کشور است و به جرات می‌توان گفت حتی در کرمان نیز وجود ندارد. در کرمان بیشتر روی  کله‌قوچی و فندقی کار می‌کنند. رقم‌های دیگر مانند پسته اکبری نیز در سطح کم‌تری در منطقه وجود دارد.

کاهش ۷۰ درصدی محصول به‌دلیل محدودیت مصرف برق و آب

عضو شورای شهر مه‌ولات در پاسخ به مشکلات توسعه پسته می‌گوید: یکی از مشکلات مهم عدم حمایت مناسب است. مثلاً کمبود آب و برق بر بخش کشاورزی فشار وارد می‌کند. مثلا اعلام کردند روزی ۳ تا ۴ ساعت در کشاورزی خاموشی داشته باشید. با کاهش مصرف آب دوره ۲۴ روز آب باغات به دوره ۴۵ روزه تبدیل شده و همین امر باعث افت کیفیت محصول و بروز عوارضی مانند پوکی شد تا حدی که ۷۰ درصد محصول ما کاهش پیدا کرد. البته مشکل اصلی ما خشک‌سالی است؛ چرا که هم اکنون آب چاه‌‌موتورهای ما تا ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده است. به دلیل همین کم‌آبی هر کشاورز مجبور می‌شود ۱ تا ۲ هکتار از زمین را بدون اب‌یاری رها کند تا بتواند بقیه زراعت و کشت خود را حفظ کند.

ملازاده خاطرنشان می‌کند: پسته محصول استراتژیک و ارز‌آور است و نباید از کنار کاهش تولید آن به راحتی گذشت. اینجا است که تسهیلات کم‌بهره برای ایجاد شبکه آبیاری تحت فشار یا آبیاری زیرسطحی می‌تواند در حل معضلات کم‌آبی بسیار موثر باشد.

رهبری آینده پسته خراسان در کجا خواهد بود؟

جالب است که چندی پیش در بردسکن همایش ملی پسته برگزار شد ولی گویی پسته‌کاران مه‌ولات از این قافله جا ماندند. درنظر بگیرید که بردسکن حدود ۱۵ سال است وارد پسته‌کاری شده است و همایش ملی  برگزار می‌کند؛ اما در مه‌ولات، به‌عنوان مهد پسته خراسان هنوز همایشی برگزار نشده است. البته خبرهایی است که مسئولان محلی تلاش می‌کنند یک همایش  در مه‌ولات نیز برگزار کنند؛ ولی این کار باوجود سابقه مه‌ولات، اهمیت سرعت عمل در بازار و استفاده از فرصت‌ها، مانند نوشدار پس از مرگ سهراب است.

از آن سو بردسکن تلاش می‌کند نقش رهبری آینده پسته در استان را برعهده بگیرد.علی دهقان‌زاده، فرماندار بردسکن درباره وضعیت باغات پسته اظهار کرد: در شهرستان بردسکن ۱۴ هزار هکتار سطح زیر کشت داریم و ۱۶ هزار تن نیز آخرین برداشت محصول بوده. باتوجه‌به شعار سال اگر در سطح شهرستان بتوانیم کنترل تورم را رقم بزنیم باید رشد تولید را افزایش دهیم. از این نظر برای صادرات پسته بردسکن برنامهٰ ویژه‌ای داریم و برای اولین بار همایش ملی پسته در شهرستان بردسکن نیز برگزار شد که به‌جرات می‌توان گفت در خراسان بزرگ و استان‌های همجوار همایشی در این سطح نداشتیم. از مهم‌ترین اهداف بلند مدت همایش نیز ایجاد صنایع فرآوری، قطع دست دلالان و ورود و جذب تجار و بازرگانان به حوزه اقتصادی شهرستان است.

هدف‌گذاری رشد ۴۰ درصدی صادرات پسته بردسکن

دهقان‌زاده در پاسخ به معرفی ویژگی پسته بردسکن و پتانسیل صادرات آن بیان کرد: محصول بردسکن از نوع فندقی و بسیار مغذی با کیفیت است و حتی در خاور دور و فرانسه نیز به گواه تاجران از استقبال خوبی برخوردار است. امیدواریم با اتفاقاتی خوبی که در حوزه دیپلماسی خلیج فارس در حال رخ دادن است بتوانیم در سال‌های آینده در حوزه صادرات و ارزآوری کشور گام‌های مثبتی را برداریم. هم اکنون نیز ۵۰ تا ۶۰ درصد حجم تولید منطقه صادر می‌شود، بنابراین هدف‌گذاری ما رساندن این ظرفیت به ۹۰ تا ۱۰۰ درصد است. گردش مالی برداشت پسته بردسکن نیز در حدود ۵ تا ۷ هزار میلیارد تومان است.

وی ادامه داد: از نظر تولید نیز قطب تولید پسته در شرق کشور به‌شمار می‌رویم و بسته به گونه، مقام اول یا دوم را در کشت و برداشت داریم. مثلا در نوع پسته فندقی رتبه اول و در نوع پسته احمدی نهایتاً مقام دوم هستیم.

فرماندار بردسکن در پاسخ به عوارض خام‌فروشی و صادرات پسته و برنامه برای رفع آن گفت: ما باید از خام فروشی پسته جلوگیری کنیم و با جذب تجار و صاحبان صنایع فرآوری و حجم انبوه تولید پسته وارد فاز جدیدی از برندینگ و بسته‌بندی شویم. این ضعف مهمی در اقتصاد کشاورزی در سطح کشور است و محصولات با ارزشی مانند خرما، پسته، کشمش، زعفران و زرشک و قس‌علی‌هذا این وضعیت را دارند.
شهرک‌های صنعتی بستر رشد شرکت‌های فرآوری محصولات کشاورزی و باغی
معاون استاندار تصریح کرد: در حال ایجاد یک شهرک صنعتی برای ترغیب بخش خصوصی هستیم، منتهی برای فعالیت در مقیاس کارگاهی. نکته مهم این رویکرد کاهش هزینه سرمایه‌گذار برای شروع فعالیت است. درواقع از این طریق آورده سرمایه‌گذار صرف زمین، ساخت‌وساز نمی‌شود و حجم عمده آورده آنها در گردش سرمایه به کار گرفته می‌شود. به تجربه ثابت شده ۵۰ درصد یک آورده ۱۰۰ میلیاردی صرف تهیه زمین، انشعابات و غیره شده و با کاهش حجم سرمایه، نرخ شکست فعالیت اقتصادی رشد پیدا می‌کند. به خصوص در زمان بحران‌های اقتصادی که نمونه‌ بارز آن استمداد این بنگاه‌ها از بانک‌ها و استفاده از تسهیلات دولتی است. در همین شهرک نیز ظرفیت بخش خصوصی را به کار گرفتیم که البته با موافقت شرکت شهرک‌های صنعتی استان شکل گرفته و به‌زودی احداث آن را شروع خواهیم کرد و رونقی در حوزه فعالیت اقتصاد کارگاهی و صنایع کوچک شکل می‌گیرد.

دهقان‌زاده در پاسخ به برنامه برای حمایت از کشاورزان برای تولید بهتر پسته بیان کرد: تلاش ما بر این است که کشاورز ما به‌لحاظ علمی در سطح قابل قبولی باشد. درعین‌حال ما در بحث کشاورزی دچار کمبود آب هستیم. مزیت پسته این است که بعد از سال سوم نیاز به آب کمتری پیدا می‌کند و در دوره‌های ۲۵ و چه بسا ماهانه، نیاز به آب پیدا خواهد کرد. البته ما آبیاری زیرسطحی را نیز در دستور کار قرار دادیم که به این معنا است که لوله انتقال آب در حدود نیم متر زیر زمین جای‌گذاری می‌شود. برخی روستاها پایلوت این کار را انجام دادند و نتیجه خوب بوده است. درعین‌حال با بنیاد برکت نیز در حال رایزنی هستیم تا به کشاورزان کمک کند. همچنین ایجاد یک تعاونی مستقل با مشارکت صددرصدی کشاورزان در حوزه صنعت پسته شکل گیرد.
اختصاص ۵۰ درصد شهرک صنعتی جدید بردسکن به صنعت پسته
دهقان‌زاده در پاسخ به برنامه حمایتی از سرمایه‌گذاران در منطقه و صنعت پسته گفت: ما برنامه داریم ۵۰ درصد شهرک صنعتی جدید را به پسته و صنایع مرتبط آن که فعالیت‌هایی مانند شستشو، فراوری، بسته‌بندی و غیره هستند اختصاص دهیم. در همین راستا تمام ظرفیت شهرستان برای حمایت از صادرات محصولات فرآوری و برندینگ پسته فندقی بردسکن بسیج می‌شوند تا بالاترین نرخ جذب و حمایت از سرمایه‌گذاران را داشته باشیم و کشاورزان با دانش روز و تجار با ایده‌های جدیدی و با حمایت ویژه همه نهادها بتوانند صنعت پسته بردسکن را متحول کنند.

اگرچه به نظر می‌رسد پسته هنوز هم با وجود قیمت بالا تنها در مهمانی‌ها و اعیاد خاص لب خندان خود را به ما نشان می‌دهد؛ ولی باید در نظر داشت ارزآوری این محصول کلیدی در استان خراسان به تنهایی می‌تواند بسیاری از عقب‌ماندگی‌ها در حوزه باغداری را رفع کند. درعین‌حال پسته خراسان در منطقه آسیای میانه می‌تواند با برندینگ مناسب به سرعت جایگاه ممتازی پیدا کند و حتی در توسعه دیپلماسی اقتصادی نقش مهم ایفا کند؛ البته اگر مسئولان ما فراموش نکنند با سبقت ‌جویی به جای رقابت با هم می‌توانند لب کشاورزانی خراسانی را همچون پسته ایرانی خندان کنند.

منتشر شده در خبرگزاری تسنیم