افغانی قدرت بیشتری از قبل پیدا کرده و امید افغان برای درخشش نام افغانستان در خاورمیانه و ورای آن بیش از هر زمانه دیگری است.

پاژ نیوز | افغانستان بخشی از تمدن بزرگ ایران باستان و سرشته با ارزش‌های تاریخی و فرهنگی والا است. مردمان این سرزمین که امروزه به نام افغان (همانطور که به اهالی ترکمنستان ترکمن گفته می‌شود، اهالی افغانستان نیز افغان و افغانی نام واحد پول این کشور است) شناخته می‌شوند، از دیرباز نقش موثری در تحولات منطقه داشته و سرگذشت مملو از تحولات قدرت و انواع شیوه‌های حکمرانی را تجربه کردند، ولی در هر برهه‌ای بازهم این خطه به‌عنوان یک مرکز تجاری و اقتصادی مهم در منطقه مدنظر بوده است. افغانستان امروز نیز دارای منابع طبیعی غنی از ذخایر معدنی تا نفت و گاز است که به‌دلیل جغرافیا و موقعیت استراتژیک خود، به یک منطقه مهم برای تجارت و تبادلات اقتصاد مدرن تبدیل شده است.

 

علاوه بر این، پول افغانستان، افغانی، به‌عنوان یک ارز قدرتمند در منطقه شناخته می‌شود. این پول در سال ۱۳۹۶ توسط بانک مرکزی افغانستان با نام “افغانی نو” معرفی شد و باوجود پ محدودیت‌های بین‌المللی، به‌عنوان واحد پول قابل اعتمادی شناخته می‌شود.

 

همچنین، افغانستان در سال‌های اخیر توسط جامعه بین‌المللی، به‌عنوان یک کشور با پتانسیل‌های اقتصادی و تجاری بالا شناخته شده. این کشور درحال‌حاضر عضو سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان همکاری اقتصادی (ECO) است و با کشورهای همسایه خود مانند پاکستان، هند، ایران و چین روابط تجاری و اقتصادی نزدیک دارد.

 

تنها در یک سال گذشته افغانی نسبت به تومان رشد حدود ۱۶ درصدی را ثبت کرده، همچنین در سال گذشته هر ۱ هزار افغانی معادل ۱۲ دلار و امروز حدودا معادل ۱۴ دلار ارزشگذاری می‌شود. می‌توان گفت که افغانی قدرت بیشتری از قبل پیدا کرده و باتوجه‌به این پتانسیل، افغانی می‌تواند افغانستان را به‌عنوان قدرت نوظهوری در منطقه‌ای معرفی کند؛ اما راز گذر افغانی از تومان و رقابت با دلار در چیست.

راز قدرت یابی افغانی، گذر از ریال رقابت با دلار

درنگاه اول شاید سهم افغان‌ها از تولید مواد مخدر علت رشد فزاینده ارزش افغانی به‌نظر رسد. درواقع تولید تریاک در افغانستان به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود و تعیین مقدار تولید آن امر بسیار دشواری است؛ اما براساس گزارش‌های مختلف، تخمین‌زده می‌شود که افغانستان سالانه بین ۸۰ تا ۹۰ درصد از تولید جهانی تریاک را تامین می‌کند. در سال ۲۰۱۹، برآوردهایی نشان می‌داد که حدود ۸۰۰ تن تریاک در افغانستان تولید شده است. به‌دلیل عدم شفافیت و عدم وجود آمار رسمی، این ارقام ممکن است تخمینی باشند و حتی ممکن است مقدار واقعی تولید تریاک در افغانستان بسیار بیشتر باشد؛ لیکن نگاهی عمیق‌تر به شرایط امروز افغانستان ما را با حقایق اقتصادی جالب‌تری روبه‌رو می‌کند که عوامل اصلی قدرت‌یابی افغانی هستند.

 

 

باتوجه‌به اینکه ایران و افغانستان، همسایه و دارای روابط تاریخی و فرهنگی نزدیکی هستند، توسعه، تجارت بین این دو کشور می‌تواند به نفع هر دو باشد و باعث تقویت روابط دوجانبه بین ایران و افغانستان شود. همچنین، توسعه تجارت می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی و ارتقای سطح اقتصادی در هر دو کشور کمک کند. از این جهت این امر مهم است که شرایط اقتصادی و ثبات مالی از عوامل مهم مهاجرت افغان‌ها به ایران است.

 

 

هر چند صادرات ایران به افغانستان، بعد رکود دوران کرونا و تغییر حکومت در آن دیار، از سال گذشته روند صعودی پیدا کرده و به حدود ۸ر۱ میلیارد دلار رسیده، ولی خوب است بدانید که در سال ۱۳۹۹ ارزش این صادرات از ۴ میلیارد دلار نیز گذشته بود. نگاهی به عمق بازار افغانستان و تحولات آن نه‌تنها از راز قدرت یافتن افغانی پرده برمی‌دارد؛ بلکه راهنمایی برای بازگشت به وضعیت صادراتی تاحران ایرانی در چند سال قبل است.

عوامل کلیدی افزایش قدرت افغانی

یک مقام آگاه و باسابقه فعالیت در اقتصاد افغانستان در پاسخ به راز قدرت افغانی می گوید: “سه عامل به‌عنوان بخشی از این ارزش مطرح می‌شود. در ابتدا تزریق هفته‌ای ۴۰ میلیون دلار به اقتصاد افغانستان که موجب ثبات مالی آن می‌شود. بخشی دیگر نیز به درآمدهای ایجاد شده توسط هیات سرپرستی افغانستان باز می‌گردد. بخشی دیگر نیز به جلوگیری از قاچاق دلار به خارج از افغانستان مربوط است و جدیتی که نیرو‌های امنیتی و به‌طورکلی سیاست هیات سرپرستی افغانستان در این خصوص دارد.”

 

این منبع اگاه در پاسخ به اینکه عامل تزریق مالی ۴۰ میلیون دلاری به اقتصاد افغانستان کیست، بیان می‌کند: “منبع ارسال این ۴۰ میلیون دلار مشخص نیست، ولی کشورهایی هستند که از بانک مرکزی افغانستان حمایت می‌کنند.”

 

اگرچه منبع این تزریق مالی قابل‌توجه مشخص نیست، ولی این منبع اگاه تصریح می‌کند: “درواقع دو دلیل اصلی برای رشد افغانی وجود دارد، یک ورود دلار و دیگری جلوگیری از قاچاق دلار به خارج از کشور. مسئولان افغانستان به بدترین شکل ممکن با قاچاقچی دلار برخورد می‌کنند. درعین حال تسهیل صادرات همچون سنگ، ذغال سنگ به پاکستان و تسهیل ورود دلار در ازای صادراتی که به خارج از کشور دارند، باعث شده که ارزش دلار در برابر ارز افغانی کاهش یابد.”

 

در ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ طالبان کشور افغانستان را تحویل گرفت و اغلب کارشناسان باتوجه‌به وضعیت امنیتی این کشور چشم‌انداز مناسبی برای اقتصاد آن متصور نبودند؛ چراکه تاریخ پُر جنگ و جدال افغانستان به‌ویژه در دو دهه گذشته که بالغ بر ۱۷۰ هزار کشته به جای گذاشت، امیدها را حتی برای حفظ جان کمرنگ کرده بود، چه برسد به حفظ مال و سرمایه.

اقتصاد در گرو امنیت

وهاب کوهستانی، دبیر اتاق مشترک ایران و افغانستان‌، می‌گوید: “افغانستان امروز با افغانستان دوره جمهوریت به‌لحاظ امنیتی دوران متقاوتی را تجربه می‌کند و شاید بتوان گفت این امنیت تا چندین برابر ارتقا پیدا کرده است. البته این امنیت نسبی است. شاید تصور شما از امینت این باشد که هیچ‌گونه اتفاقی نباید رخ دهد، ولی هنوز با آن چیزی که در ذهن شما است، خیلی فاصله داریم. درعین‌حال واقعیت این است که وضعیت امنیت نسبت‌به قبل بسیار بهتر شده است.”

 

وی می‌افزاید: “شاید شما به آنتالیا بروید، پوشش شلوارک و تی‌شرت از نظر شما مناسب باشد و کسی نیز از شما نپرسد، چرا اینگونه از خیابان عبور می‌کنید. در افغانستان نیز پوشش خاص خودش به شما دیکته می‌شود و این پوشش را باید رعایت کنید. بااین اوصاف یکی از اعضای خانم که عضو اتاق مشترک بود به‌صورت مجرد، می‌دانید که تردد خانم‌ها بدون همراه محرم در افغانستان غیرمجاز است، با ویزایی که دریافت کرده بود به مرز رفت. در آنجا به وی گفتند شما مجرد هستید و چون محرم شما همراتان نیست، نمی‌توانیم اجازه بدهیم که عبور کنید. نکته جالب این جا بود، وقتی این خانم کارت اتاق مشترک ایران و اففانستان را به مرزبانان نشان داد، آنها عذر خواهی کردند و گفتند همانطور که پیشه حضرت خدیجه(س) تجارت بود، شما بانوان نیز اجازه تجارت دارید و با عذرخواهی به وی اجازه دادند که وارد افغانستان شود.”

 

یک فعال اقتصادی نیز از تجربه همراهی یک هیات تجاری چنین بیان می‌کند: “ما پنج صبح بود که از مشهد راه افتادیم و تقریبا ساعت ۸:۳۰ صبح به مرز رسیدیم. آقایان همه هیجان زده بودند و من به‌واسطه تجربه داشتم توضیح می‌دادم با چه گروهی طرف هستیم و ایست و بازرسی‌هایی که در جاده گذاشتند برای امنیت شما است و سعی کنید با روی باز بپذیرید. برایشان جذاب بود. به‌محض اینکه از مرز عبور کردیم خستگی نیز بر این دوستان غالب شده بود برخی در حال خواب بودند. از سمتی جاده‌های افغانستان کیفیت خوبی ندارد و هر از گاهی که خودرو در دست‌اندازی یا چاله‌ای می‌افتاد، هوشیار می‌شدند که مبادا حمله‌ای شده یا بمبی در نزدیکی ما منفجر شده باشد. ولی همین افراد بعد از گذر چندین روز به‌قدری در افغانستان احساس آزادی و امنیت کردند که نزدیک بود بابت برخی تخلفات و گردش‌های شبانه آنها را مورد مواخذه و بازخواست قرار دهند. بعدا یافتن آنها در خیابان‌های افغانستان به‌ویژه در گردش شبانه به یک مشکل تبدیل شده بود.”

 

حمایت از تولید ملی برگ برنده امارت اسلامی

کوهستانی معتقد است که ویژگی‌های در حکومت طالبان وجود دارد که در حوزه تجارت و بازرگانی باید مدنظر قرار گیرند و توضیح می‌دهد: “یک ویژگی حکومت طالبان در حوزه اقتصادی حمایت از تولید ملی است. آنها شدیدا روی تولید ملی خود تاکید دارند و حمایت از تولید برای آنها یک سیاست اصولی است و روی آن بسیار تمرکز دارند. موضوع دیکر وضعیت فساد در افغانستان است. آنهایی که با افغانستان آشنا هستند می‌دانند که دولت جمهوریت بسیار فاسد بود و برخی از صندلی‌ها و پست‌های حکومتی و ملی را می‌خریدند. گمرکات نیز نظم و انضباطی نداشت، ولی واقعا امروز این گونه نیست و شرایط کاملا کنترل می‌شود. اکنون حدود ۵۰ درصد بودجه دولت افغانستان از عوارض گمرکی تامین می‌شود.”

 

کوهستانی درباره کمک‌های خارجی معتقد است: “دیگر کمک‌های دولتی دیگر کشورها وجود ندارد. درواقع با شروع جنگ اوکراین بسیاری از کمک کشورها در اوکراین جذب شده و آن کمک‌هایی که از طریق دوره جمهوریت از سمت کشورهای غربی انجام می‌شد دیگر وجود ندارد. طبعا دولت طالب با شرایط فعلی به‌دنبال منابع جدبدی بود و یکی از این منابع افزایش درآمد‌ و عوارض‌های دولتی است. صادرکنندگان به افغانستان می‌دانند که در طی یک یا دو سال گذشته عوارض گمرکی انواع واردات رشد قابل‌توجهی در افغانستان داشته است. حتی برای اینکه بودجه دولت تامین شود این رشد تعرفه در سمت صادرات نیز دیده می‌شود.”

 

کوهستانی می‌افزاید: “امارت اسلامی در برخی حوزه‌ها خوب عمل کرده و با وجود کمترین داشته‌ها، افزایش درآمد خوبی را در افغانستان رقم زدند. در یک عبارت هدف آنها تمرکز بر تحقق تولید ملی است. بنابراین وقتی تصمیم گرفتند جلوی واردات سوسیس و کالباس را بگیرند، کاملا در این کار جدی بودند. در نتیجه این رویکرد جدی و عملی کارخانه سویس و کالباس در هرات توانست قرارداد پیش‌فروش دو سال آینده را منعقد کند. به عنوان مثال، یک کارخانه تولید آب معدنی را درنظر بگیرید که به خودکفایی رسیده‌است. حدود ۱۰ روز بعد واردات این محصول متوقف و به صفر می‌رسد یا اکنون واردات محصول پلاستیک نهایی در آنجا ممنوع است، این درحالی است که سهم این کالا حدود ۳ درصد صادرات ایران به افغانستان بود.”

 

 

حقیقی فعال اقتصادی و بازرگان که ۱۲ سال در افغانستان فعالیت دارد و حتی در زمان تحولات افغانستان نیز حاضر به ترک این کشور نشد، می‌گوید: “در حقیقت برای فعالیت در هر کشوری باید ریسک‌های آن را درنظر گرفت. من در همان هنگام تحولات به یک شرکت اینترنتی کنار شرکت می رفتم تا ببینم شرایط چگونه است، ولی متصدی با وجود تصرفات پی‌درپی و خبرهای داغ به‌راحتی با آنها برخورد می‌کرد و می‌گفت: افغانستان همین است و به قولی این مقام می‌رود و آن می‌آید و به ما مردم کار ندارند. حدود ساعت‌های ۸ عصر بود که به ما نیز گفتند چند نفر طالب تیز روی پشت‌بام مستقر شدند. اگر تاریخ افغانستان را نگاه کنید حکومت‌های آنها به صورت انتقالی بودند. باوجود جنگ‌های زیادی که داشته حکومت‌ها بر اساس جنگ‌ها عوض نشدند. درعین حال نگاه جهانی نیز این است ظرفیت‌های این چند دهه اخیر که ساخته شده حفظ شود و این کشور با کم‌ترین هزینه و صدمات به راه خود ادامه دهد. همچنین بدون تعارف به شما بگویم غیر عراق و افغانستان بازار سوم جدی دیگری را برای فعالیت نداریم.”

 

با این اوصاف ارز افغانی به پشتوانه حمایت از تولید ملی و توجه به عرضه در صادرات و واردات توانسته جایگاه خوبی در منطقه پیدا کند و بازرگانان و سرمایه‌گذارن ابرنی با نگاهی عمیق‌تر به روند قدرت‌یابی افغانی می‌توانند روزهای پررونقی را برای دو ملت رقم بزنند.

منتشر شده در روزنامه ثروت