با تغییر اقلیم باید به دنبال تحول در باغداری ایرانی و کاشت درختان بود وگرنه نه‌تنها در فصل برداشت محصولات با عرضه کم و بی کیفیت مواجه خواهیم شد؛ بلکه باغدارانی خواهیم داشت که ثمره یک عمر تلاش خود  را از دست می‌دهند.

پاژ نیوز | با گذشت دو ماه از بهار همچنان شاهد نوسانات دما هستیم و گاهی با برف بهاری نیز غافلگیر می‌شویم. در نتیجه این نوسانات دما، بسیاری از باغات دچار آسیب‌های جدی شده و خسارت‌های سنگینی به باغداران وارد شده است.  آسیب جدی ناشی از کاهش دما بر سرشاخه‌ها و قسمت‌های گل‌دهی درختان مثمر چالش جدی باغداران و نهاد حمایتی و البته صنعت بیمه است.

با وجود اینکه این اتفاق هر ساله از اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت مناطق مختلف کشور را دستخوش چالش می‌کند و بارها به باغدارن نیز توصیه شده که با بیمه باغ خود  را در برابر گزند این آسیب ایمن کنند؛ ولی به جرات می‌توان گفت بیش از ۷۰ درصد باغ‌ها هنوز تحت پوشش بیمه نیستند.

وجدانی کارشناس مسئول باغبانی جهاد کشاورزی شهرستان مشهد اظهار می‌کند: کاهش هوا و عدم اقدام مراقبتی و پیشگیرانه می‌تواند به محصولات کشاورزی و باغی صدمه بزند. اگر دما به نزدیک صفر کاهش پیدا کند، به‌ویژه در برخی درختان باغی که شکوفه داده‌اند، احتمال بروز خسارت به‌طور جدی وجود دارد.

وجدانی در پاسخ به اقدامات لازم برای کاهش آسیب‌ها در این نوع تغییرات تصریح می‌کند: اقدامات پیشگیرانه در مقابل سرما باید با نگاهی بلندمدت برنامه‌ریزی شود. برای شرایط کوتاه مدت روش‌های اضطراری نیز وجود دارند که برخی باغداران از آنها استفاده می‌کنند و باید مقداری آمادگی اولیه برای انجام آنها نیز داشت و این نکته بسیار مهمی است چون بعد از تغییر هوا عملا کار چندانی نمی‌شود کرد. روش‌هایی مانند آتش زدن لاستیک که البته این روش موجب آلودگی هوا و محیط زیست می‌شود. متاسفانه تولید دود اندک هم تاثیری در موفقیت این روش ندارد و باید دود انبوهی ایجاد شود. در هوای سردتر اخیراً استفاده از بخاری‌های باغی رواج پیدا کرده که برای گرم کردن هوای محیط باغ به کار می‌رود. غرقاب کردن درخت‌ها و استفاده از مه‌پاش و سیستم‌هایی که آب را به‌صورت پودر روی درختان می‌پاشند نیز مفید است. در واقع هنگامی که آب یخ می‌زند مقداری دما از خود آزاد می‌کند و جذب این دما توسط درخت باعث می‌شود تا از سرمازدگی درختان جلوگیری شود.

از روش‌های دیگر برای ممانعت از سرمازدگی و همچینی آفتاب سوختگی سرشاخه‌ها و شکوفه‌ها استفاده از نصب سایبان است. مزیت خاص استفاده از سایبان کاهش مصرف آب در باغ تا حدود ۳۰ درصد است. لیکن باغدار برای تامین این تجهیزات نیازمند تسهیلات و حمایت است.

کارشناس مسئول باغبانی جهاد کشاورزی با‌ اشاره به حمایت صندوق بیمه کشاورزی در این نوع حوادث بیان می‌کند: پرداخت خسارت معمولاً و تنها از طریق بیمه صورت می‌گیرد، باغداران حتماً با کارشناسان بیمه در تماس باشند و باغات را تحت حمایت بیمه قرار دهند؛ ولی بحث نوسانات آب و هوا در فصل بهار بسیار جدی و ناشی از تغییرات اقلیم است. جهاد کشاورزی در حوزه باغداری  به‌عنوان بهترین روش حمایتی از تلاش کشاورزان عزیز روش‌های صحیح انتخاب کشت محصول را ترویج می‌کند. چرا که اغلب روش‌های رایج پرهزینه، از بین برنده منابع ارزشمند همچون آب و هوای پاک و البته روندهای استرس‌زا و موقتی هستند.

وجدانی در پاسخ به تفاوت اقدامات پیشگیرانه بلندمدت تصریح می‌کند: باغداران باید توجه داشته باشند که در حال سرمایه‌گذاری چند ساله هستند و گذر از تغییر اقلیم و نوسانات آب‌وهوا باید مورد توجه ویژه آنها و ذیل یک برنامه بلندمدت باشد. این رویکرد باعث می‌شود کشت درختان مقاوم که اکثرا درختان پیوندی هستند یا پیوند ارقامی که مقاوم به سرما هستند و روی درختان اعمال شوند رواج پیدا کند. در چند سال اخیر ارقام بومی همچون درخت زردآلو در مشهد با کاهش دمای دیررس بهاری در گستره بزرگی با خسارت مواجه می‌شد؛ ولی به‌عنوان مثال وقتی ارقام بادام دیرگل جایگزین ارقام بومی و قدیمی شوند تاثیر مخرب نوسانات دما حتی از نوع شدید نیز به‌طور قابل توجهی کم خواهد شد.

وی ادامه می‌دهد: به عنوان روش‌های پیشگیرانه مدبرانه استفاده از کودهایی مانند کود اسید آمینه  یا کود پتاس در زمستان نیز می‌تواند باعث بالا بردن آستانه تحمل درختان در فصل بهار شود. روش دیگر نیز استفاده از کشت بادشکن است که با ممانعت از ورود هوای سرد به داخل باغات به افزایش تحمل درختان در مقابل دمای پایین کمک می‌کند.

برآوردها نشان می‌دهد عمده آسیب ناشی از سرمازدگی در درختان با میوه‌های هسته‌دار همچون زردآلو، بادام، گیلاس، آلبالو، شلیل، هلو  است که برحسب نوع محصول این آسیب بین ۲۰ تا ۷۰ درصد متغیر است. اگر به فهرست این محصولات باغی نکاهی دقیق‌تر داشته باشید متوجه می‌شوید اغلب از انواع میوه‌های گرانقیمت در بازار هستند و کاهش بازده محصول بومی با وجود تقاضا دائم بازار موجب ارزبری برای کشور در تامین نیاز جامعه خواهد شد. کارشناسان معتقدند در طی ده سال گذشته بیشترین آسیب به باغات استانهای شرقی کشور ناشی از سرما زدگی بوده است. تنها در فاصله بین روزهای ۲۶ تا ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ معادل ۱۲ هزار میلیارد ریال به باغ‌های این استان خسارت وارد شده است این درحالی است که  تنها در خراسان رضوی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی مربوط‌به بخش کشاورزی و ابعاد هزینه‌های پنهان این آسیب بسیار پردامنه و عمیق است.

وجدانی خاطرنشان می‌کند: کاشت درختان حساس به سرما مانند زردآلو، بادام در مناطق مستعد نوسانات دما ریسک بالا و هزینه‌های پنهانی دارد. پیشنهاد فنی کشت درختانی مانند سیب، آلو، گلابی است که تقریباً سردسیری هستند و در این امر نیز جهاد کشاورزی آماده برگزاری کلاس ترویجی و آموزشی است و به‌طور ویژه برای درختانی که قابلیت پیوند سرشاخه‌کاری و تغییر ارقام دارند برنامه آموزشی ترویجی رایگان داریم و حتی در روند انتخاب مجری این امور به آنها مشاوره می‌دهیم. از این طریق با پیوند ارقام مقاوم خسارت‌ها و استرس‌های تغییر اقلیم به شدت کاهش پیدا می‌کند.

وجدانی در پاسخ به تعداد کلاس‌های ترویجی و نتایج آنها بیان می‌کند: در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰ مورد کلاس ترویجی رایگان با موضوع سرشاخه‌کاری در دهستان‌های کارده و تبادکان که مناطق مستعد کاهش دما و حتی سرمازدگی هستند، برگزار شده است. نکته مهم این است که سرشاخه‌کاری باعث جوان‌سازی درخت، گسترش کشت ارقام مناسب است؛ ولی در کل بهترین استراتژی جایگزینی ارقام بومی با ارقام جدید و مقاوم به سرما در مقابل آسیب‌های تغییرات اقلیمی است.

کارشناس مسئول باغبانی جهاد کشاورزی در پاسخ به استفاده از ارقام تولید داخل خارجی در روند ترویج بیان می‌کند: در سطح شهرستان و استان نهالستان‌هایی برای تولید ارقام مقاوم داریم و به‌طور معمول نیز از تولید داخل استفاده می‌کنیم. پیشنهاد اول ما نیز کاشت ارقام همین نهالستان‌های داخل استان است؛ چرا که آنها در همین منطقه کشت شدند و به نوعی تطبیق بهتری با خاک بومی دارند.

وی درباره ضمانت نتایج ارقام جدید تاکید کرد: نهال‌های ارقام مقاوم دارای شناسنامه و لیبل هستند که تا سال‌ها به روی درخت باقی می‌مانند و به نوعی محصول نهایی آنها کاملاً مشخص و ضمانت شده است و حتی در صورت عدم تطابق محصول نهایی باغداران می‌تواند با مراجعه به جهاد کشاورزی نسبت به خسارت‌های وارده اقدام کنند.

وجدانی در پاسخ به نسبت تفاوت هزینه‌های ارقام جدید با ارقام بومی توضیح می‌دهد: بالطبع تولید نهال مناسب پیوندی مقداری نسبت به نهال بومی هزینهٔ بیشتری دارد، ولی در مقابل ریسک آسیب‌هایی مانند نوسانات دما، صرف هزینه برای نهال لیبل‌دار را بسیار منطقی‌تر از صرف هزینه برای نهال‌های رایج می‌کند. درعین‌حال کیفیت محصول نهایی که در چند سال بعد به بار خواهد نشست و فروش آنها در بازار این تفاوت هزینه را پوشش می‌دهد. در واقع محصولات این ارقام از نظر کیفی و کمی قدرت رقابت بالایی با محصولات رایج دارند. افزایش تناژ ارقام جدید و معیارهای کیفی شکل و رنگ و مزه آنها قابل‌توجه است. علت این امر نیز انتخاب و تهیه تخصصی پیوندک‌ها از باغات مادری تحت نظارت مستمر و درختانی است که کیفیت بهتری دارند.

منتشر شده در روزنامه ثروت