آبهای فاضلاب به بازمانده‌ها و دورریزی‌های عمدتاً مایع محلی، شهری یا صنعتی گفته می‌شود. شیوه گردآوری و دورریزی آن در هر منطقه، بسته به آگاهی محلی نسبت به محیط زیست فرق می‌کند. سیستم‌های فاضلاب برای جمع‌آوری آبهای سطحی یا فاضلاب‌های صنعتی در مجتمع‌های بزرگ صنعتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چون نفوذ سیالات به عمق خاک می‌تواند ضربه جبران‌ناپذیری را به پایه‌ها و تاسسیات زیر زمینی وارد نماید.
پاژ نیوز | فاضلاب شهری معمولاً فاضلاب ترکیبی یا فاضلاب بهداشتی را حمل کرده و آن را در یک تصفیه خانه، تصفیه می‌کند. فاضلاب تصفیه شده از طریق نهرهای فاضلاب تخلیه می‌شود. فاضلاب تولید شده در مناطقی که به سیستم‌های فاضلاب متمرکز دسترسی ندارند بر سیستم‌های فاضلاب در محل تکیه می‌کنند. این فاضلاب‌ها به‌طور معمول یک گندانبار، زه‌کشی تخلیهٔ فاضلاب و یک بخش اختیاری تصفیه در محل دارند.
پساب یا گندآب زیر مجموعه‌ای از فاضلاب است که از مدفوع و ادرار تشکیل شده‌است اما اغلب به معنی هر نوع فاضلابی استفاده می‌شود. فاضلاب، شامل محصولات خانگی، شهری یا زباله‌های مایع صنعتی و بیمارستانی است که معمولاً از طریق یک لوله یا فاضلاب (بهداشتی یا ترکیبی) و گاهی اوقات در یک مخزن فاضلاب دفع می‌شود.
خوردگی، زنگ زدگی و آلودگی خاک از مهم‌ترین دلایل جمع‌آوری آب و فاضلاب‌های صنعتی است. لوله و اتصالات پلی اتیلن با خواص ضدخوردگی و مقاومت در برابر انواع مواد شیمیائی راه حل مناسبی برای جمع‌آوری و انتقال سیالات فاضلابی است. سیستم فاضلاب یک زیر ساخت شامل لوله‌ها، پمپ‌ها، غربال و کانال‌ها و… می‌باشد، که برای انتقال فاضلاب از منشأ خود به نقطه‌ای برای تصفیه یا دفع نهایی استفاده می‌شود. به غیر از گندانبار که تصفیه را در محل انجام می‌دهند، انواع دیگری از تصفیه فاضلاب نیز وجود دارد. مجرای فاضلاب، سامانه جا به جایی زیرزمینی پساب و فاضلاب برای دفع بهداشتی و ایمن یا تصفیه است.
کاهش نزولات به‌حدی بوده که تا بیش از دو دهه قبل نیز چنین سابقه‌ای در دشت مشهد ثبت نشده است و این نه تنها خبری خوبی برای کلان شهر مشهد نیست؛ بلکه حتی روستاهای اطراف را نیز که منابع آبی پایداری ندارند، به چالش خواهد کشید. از دیگر منابع تامین آب شهر مشهد چند چاه و قنات است که ظرفیت آب آنها نیز در وضعیت مناسبی نیست. از سویی شیوه کرونا در مشهد نیز به افزایش مصرف آب دامن می‌زند و بیش از ده درصد افزایش مصرف آب را نسبت به مدت مشابه در سال گذشته شاهد هستیم.
از همین جهت گفتگویی با دکتر غلامحسین صاحبی عضو شورای شهر مشهد ترتیب داده تا نگاهی به رویکرد شورای شهر برای حل همیشگی مشکل کم آبی شهر مشهد داشته باشیم.
اقدامات شورای شهر دربارهٔ بحران کم آبی مشهد چه بوده است؟
از شورای چهارم که من رئیس کمیسیون خدمات و محیط زیست بودم برنامه‌هایی را بابت مسئله آب تنظیم کردیم و کارگروه تخصصی آب را در شورای شهر مشهد و مرکز پژوهش‌های مجلس راه‌اندازی کردیم که برای صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب راهکار مناسب را پیدا کنیم. در همان دوره هم به یک جمع‌بندی‌های خوبی رسیدیم و طرح استراتژیک جداسازی آب شرب از آب فضای سبز مشهد را کلید زدیم.
طرح جداسازی آب شرب از آب فضای سبز چقدر عملیاتی شد؟
شروع عملیات اجرایی در همان موقع بود که به قصد ایجاد رینگی در اطراف مشهد بودیم تا تمام آبهای خاکستری و آب‌هایی سطحی که در چاه‌ها بالا آمده بود و همچنین چاه‌های که آب غیرقابل شرب داشتند، بخصوص در مناطق مرکزی و شمال شرق مشهد، را وارد این چرخه کنیم. این رینگ وظیفه داشت به ویژه برای تامین آب مورد نیاز فضای سبز مشهد عمل کند تا درنهایت مصرف آب شرب برای فضای سبز به صفر برسد. الان هم این پروژه در حال شکل گیری است تا انشا‌اله بتوانیم کل مشهد را پوشش دهد
تنها شیوه مقابله با کم‌آبی مشهد همین روند است؟
در کنار همین موارد آن زمان ما مصوباتی داشتیم که معطوف به ایجاد تصفیه خانه‌های لوکال (محلی) در سطح شهر بود. ساخت تعداد ۷ تصفیه خانه آب را تصویب کردیم تا آب فاضلاب خام را از شبکه فاضلاب بگیریم و بعد از تصفیه برای استفاده در فضای سبز و آبیاری بوستان‌ها و پارک‌ها استفاده کنیم.
هنوز هم این روش ها به‌عنوان سیاست کلی دنبال می‌شود و ما هم انتظار داریم سرعت اجرایی شدن آن بیشتر شود. همین‌طور انتظار داریم در شورای ششم هم این سیاست با جدیت دنبال شود تا به‌طورجدی با مشکل کم آبی شهر مشهد مقابله شود.
ما بهترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که به سمت حذف مصرف آب شرب از فضای آب فضای سبز پیش برویم و استفاده از ظرفیت تصفیه فاضلاب به‌عنوان یک گزینه مهم برای آب مشهد هم در فضای سبز و هم در بحث آب کشاورزی است.
مشکلات کم آبی ناشی از آبگیری سدهای افغانستان به ویژه سد کمال خان چقدر در مشکلات آب مشهد تاثیر می‌گذارد؟
قطع یقین در بحران آب مشهد تاثیر می‌گذارد. آبگیری این سدها می‌تواند عامل خطر مهمی برای ما باشد. مسئولین نظام و دولت خصوصا وزارت خارجه باید در این خصوص اقدام کنند و حقابه اصلی که سهم ما است را دوباره به دست بیاوریم. اما نکته مهم دیگر توجه و رویکرد ما نسبت به آبهای جاری است که از نقاط مرزی کشور خارج می‌شوند. این آبهای ارزشمند را باید بهینه استفاده کنیم تا به این راحتی آبهای روان از کشور خارج نشوند.
چه اقداماتی باید بشود؟
توجه به موضوع ذخیره آب‌ها و به سرمایه‌گذاری در بحث ذخیره آب با ایجاد سدهای جدید سرعت اشراف و مدیریت بر منابع آبی را بیشتر می‌کند. درعین‌حال راهکارهایی همچون انتقال آب از خلیج فارس و اقیانوس هند نیز می‌تواند در تسریع این روند موثر باشد.
در سیستان و بلوچستان توجه به احداث چاه ژرف یا عمیق مدنظر قرار گرفته تا آبهای ژرف را از عمق چند هزار متری زمین استخراج کنند که نتایج مثبتی در پی داشته است. آیا امکان دارد شورای شهر مشهد هم این رویکرد را مدنظر قرار دهد؟
این مسئله تخصص در حوزه آب منطقه‌ای است و شورا به تنهایی نمی‌تواند به این مساله تخصصی ورود پیدا کند. شاید الان که کارگروه تخصصی آب در شورا نداریم ارزش وجودی کارگروه تخصصی آب شورای چهارم بیشتر احساس شود. با این وجود پیشنهاد من برای شورای ششم احیا همین کارگروه تخصصی آب است. البته از سمتی منابع آبهای زیرزمینی باید برای آیندگان حفظ شود؛ پس لزوما باز هم ما در مشهد به دنبال ایجاد چاه‌های ژرف نیستیم. توجه ویژه ما به ظرفیت‌های آبهای در دسترس و جاری است که به عنوان گنجینه‌ای است که نباید به هیچ وجه هدر شوند. ما رودخانه‌های زیادی داریم که به سمت خارج از کشور می‌روند باید آب آنها را جذب و به زمین تزریق کنیم تا منابع زیرزمینی ما غنی‌تر شود.
آبهای خاکستری گزینه بسیار خوبی در دشت مشهد هستند. در واقع آبهای فاضلاب فرصتی طلایی برای مدیریت آب مشهد است و حداقل خود شهرستان باید این فرصت را غنیمت بشمارد و سرمایه گذاری‌های جدید را به این سمت پیش ببرد.
اگر صددرصد فاضلاب شهر مشهد را تصفیه کنیم چقدر به بحران کم آبی مشهد کمک کرده‌ایم؟
اگر صددرصد فاضلاب مشهد را تصفیه کنیم، شاید بیش از ۹۰ درصد مشکل آب مشهد حل خواهد شد. آبهای فاضلابی مشهد حجم زیادی دارند. الان برای حدود ۷۰ درصد نیاز آب فضای سبز از آبهای خاکستری استفاده می‌شود و مابقی آب شرب است که باید به آن به‌عنوان یک خطر جدی در حوزه آب شهرستان نگاه کرد و به سرعت به دنبال عملیاتی کردن حذف کامل آب شرب از چرخه آبیاری باشیم.
انگلیسی
